Ekologia w rolnictwie


Upowszechnienie zasad dobrej praktyki rolniczej oraz metod ekologicznych w rolnictwie

Rolnictwo to główna forma działalności gospodarczej na Roztoczu. Walory przyrodnicze terenu umożliwiają przeprowadzania działań rolniczych, a konieczność ochrony środowiska na Roztoczu w związku z rolnictwem , powoduje wprowadzenie metod ekologicznych.
Użytkowanie gruntów i kierunki produkcji rolnej są kształtowane przez naturalne warunki rozwoju rolnictwa, które w przekrojowy sposób oddają wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej ( wskaźnik jrpp ). Obejmuje on cztery elementy środowiska przyrodniczego : rzeźba terenu, jakość gleb, warunki wodne oraz agroklimat.
Wskaźnik jrpp w przypadku roztocza ma dobrą ocenę jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej i wynosi 74,1 pkt. Wskaźnik jrpp jest uzależniony od jakości gleb. Na Roztoczu obecnie występuje problem związany z rzeźbą terenu. Warunki topograficzne, przede wszystkim duże różnice wysokości i znaczne nachylenie stoków, powoduje erozję gleby. Jednak na bieżąca są prowadzone działania mające zapobiegania takim zjawiskom poprzez : tarasowanie stoków, orka w poprzek stoku czy tworzenie zadarnionych lub zakrzewionych pasów pomiędzy polanami.


Jakość rolnictwa

Wpływ na jakość rolnictwa miały również czynniki pozaprzyrodnicze takie jak : uwarunkowanie historyczne, przemiany gospodarcze okresu transformacji, struktura agrarna gospodarstw oraz obecne zasoby ludzie i techniczne.
Z powodu rozbiorów region roztoczański był w granicach zaboru rosyjskiego i austriackiego. Podziały spadkowe jakie wprowadziła reforma uwłaszczeniowa z 1864 roku spowodowała powstanie gospodarstw o powierzchni maksymalnej do 2 hektarów, która służyła jedynie na potrzeby lokalnej ludności. Pod wpływami rosyjskimi nie prowadzone były również żadne działania na rzecz poprawy kwalifikacji rolników przez co Polska wschodnia do dziś jest słabiej rozwinięta niż inne regiony Polski.
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej wpływ na rolnictwo miało swoje zalety i wady. Pomogło unowocześnić rolnictwo dzięki dopłatom unijnym i otworzyło furtkę do europejskiego rynku zbytu. Jednak z powodu wymogów europejskich przekształcanie gospodarstw , o określonych standardach nie było opłacalne i rolników nie było stać na ich renowację. Wielu rolników zrezygnowało z różnego rodzaju działalności np. hodowla bydła. Dodatkowo został wprowadzony limit na cukier i mleko, obowiązujący we wszystkich państwach Unii co spowodowało recesje Polskiego przemysłu .


Wielkość gospodarstwa

Na Roztoczu przeważają gospodarstwa rodzinne szacujące o powierzchni 1 – 5 hektara, stanowiące 47 % wszystkich gospodarstw. 27 % to gospodarstwa do 1 hektara. Jednak te gospodarstwa, które profesjonalizują się w konkretnych kierunkach produkcji zwierzęcej czy roślinnej i wprowadzającej produkty na rynek, stanowią jedynie 3 % . Najwięcej takich gospodarstw znajduje się na zachodnim Roztoczu np. w Chrzanowie czy Turobinie .
Niestety region Roztocza ma mało użyteczne warunki społeczno – ekonomiczne do prowadzenie wydajnej gospodarki rolnej. Powodem tego jest tzw. Szachownica gruntów, czyli silne rozdrobnienie gospodarstw indywidualnych, podział gospodarstw na znaczną liczbę działek, czemu towarzyszy przestrzenny rozrzut rozłogów, wymagających scaleń


Użytkowanie ziemi

Użytki rolne są dominująca formą wykorzystania gruntów, gdzie zajmują ok. 187,5 tys. Hektara czyli 60 % powierzchni Roztocza.
Głównym użytkiem rolnym na Roztoczu są grunty pod zasiewami. W warunkach rozdrobnionej gospodarki rolnej, charakteryzującej się znacznymi zasobami siły roboczej, a także ze względu na znaczną przydatność rolniczą gleb, preferowane tu były od zawsze wyprawy polowe. Na chwile obecną grunty pod zasiewami stanowią 116,6 tys. hektara, czyli ok. 75,5 % terenów zagospodarowanych przez rolnictwo.
Kolejnymi użytkami rolnymi są łąka i pastwiska, które zajmują 18,2 tys. hektara tj. 12 %.
Trzecią formą użytków rolnych są uprawy trwałe, a ich skład wchodzą sady, krzewy owocowe i jagodowe, winnice i chmielniki, które zajmują 2,2 tys. hektara tj. 1,1 %.
Lasy i grunty leśne stanowią ok. 126 tys. hektara tj. 39 % powierzchni Roztocza. Warto tutaj dodać, że na terenie takich gmin, jak Horyniec Zdrój czy Zwierzyniec jest prowadzona gospodarka leśna.


Kierunki produkcji rolnej

O kierunkach specjalizacji rolniczej na Roztoczu mają wpływ warunki naturalne, ale również tradycje rolne. Głównym kierunkiem rolnym jest uprawa roślin.
Na polskich terenach Roztocza, głównymi gruntami ornymi są zboża ( pszenica, żyto, jęczmień i owies). Stanowią one 79 tys. hektara czyli 70 % powierzchni przeznaczonej pod zasiew. Zboża te charakteryzują się niskim kosztem ich upraw, mniejszej pracochłonności oraz różnych możliwości ich wykorzystania.
Drugą rośliną uprawianą na Roztoczu są ziemniaki. Stanowią one 3,7 tys hektara tj. 3,4 % gruntów. Są one ważnym produktem spożywczym czy paszą i surowcem dla przemysłu przetwórczego
Działalność przemysłowa stanowi 9,5 tys. hektara tj. 9% powierzchni zasiewów. Produkowany jest głównie rzepak i rzepik. W związku z rozwojem energetyki biopaliw rzepak i rzepik cieszą się dużym zainteresowaniem.
Na terenie takich gmin jak Jozefów i Krasnobród popularna jest uprawa tytoniu.
Likwidacja cukrowni na terenie Roztocza spowodowała, że produkcja buraków cukrowych zajmuje jedynie 2,7 tys. hektara.


Niestety z powodu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej zmalała liczba zwierząt gospodarskich. Wcześniej chów bydła , trzody chlewnej czy liczby drobiu służył dla własnego zaopatrzenia. Jednak w związku z wysokimi wymaganiami jakościowymi co do produktów zwierzęcych, kwotowaniem mleka, a także niskimi cenami skupu surowców spożywczych, chów zwierząt zaczął zanikać. Redukcja zwierząt dotyczyła głównie bydła mlecznego, gdyż rolnicy nie otrzymywali kwot mlecznych lub nie była w stanie sprostać wymaganiom jakościowym. Rolnicy również zrezygnowali z utrzymaniu chowu trzody , z powodu dużych wahań i braku opłacalności produkcji.

Rolnictwo Roztocza uważane jest za mało efektywne. Cechuje je również niewykorzystany potencjał produktywności rolnej i towarowości produkcji. Wskazane jest zrzeszanie się rolników w grupy producenckie. Poprzez takie działania grupy te mogą uzyskać dominację na rynkach zbytu. Obok grup producenckich są prowadzone działania na rzecz rolnictwa ekologicznego. Przykładem takich działań jest Stowarzyszenie ,, Ekologiczna Lubelszczyzna ‘’ która, powiązana jest z projektem Regionalnej Strategii Innowacji województwa lubelskiego pt. ,, Dolina Ekologicznej Żywności ‘’. Zadaniem takich działań jest zagłębienie zainteresowanych podmiotów produkcją ekologiczną w celu wykorzystania potencjału województwa do ekoprodukcji. Niestety wzrastanie rolnictwa ekologicznego na Roztoczu następuje powoli, to można wymienić część gmin, w których prowadzone jest rolnictwo ekologiczne tj. Andrzejów ( gm. Godziszów ) czy Szarowola ( gm. Tomaszów Lubelski ). Produkowane są tam owoce miękkie, rośliny sadownicze, a także warzywnicze i zbożowe.

Materiał powstał dzięki książce Tadeusza Grabowskiego ,, Roztocze, przyroda i człowiek ‘’ wydanej w 2015 roku, w Zwierzyńcu.

 

Źródła:

Tadeusz Grabowski, Roztocze, przyroda i człowiek, Zwierzyniec 2015, s 355.

Jedut R, Podstawowe Uwarunkowania rozwoju rolnictwa w makroregionie środkowo – wschodnim , Annales, UMCS.

Tadeusz Grabowski, dz. cyt., s. 355.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego , 2002, Lublin
Tadeusz Grabowski, dz. cyt., s 356.
Jedut R,  Struktura agrarna obszarów przygranicznych, Annales, UMCS 1994.
Tadeusz Grabowski, dz. cyt., , s. 362.
Tadeusz Grabowski, dz. cyt., ,s 364.
Powszechny Spis Rolny 2010. 2011, Raport z wyników województwa lubelskiego, US, Lublin.