Formy ochrony przyrody


Formy Ochrony Przyrody

Jest to system prawny, forma ochrony oraz działania z
zakresu ochrony przyrody realizowane na terenie Polski. Podstawą prawną form ochrony przyrody jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku


Roztoczański Park Narodowy

Roztoczański Park Narodowy leży na Roztoczu Środkowym. Powstał w 1974 r. Obecnie obejmuje powierzchnię 8481,76 ha, z czego 92 proc. zajmują lasy. Ochroną ścisłą jest objętych ponad 880 ha (ok. 10 proc.) lasów Parku. Otoczony jest strefą ochronną, która wynosi 38 tys. ha.
Roztocze Środkowe ma urozmaiconą rzeźbę terenu. Łańcuchy wapiennych wzgórz o wysokości do 350 m n.p.m. porośnięte wspaniałymi lasami z enklawami pól uprawnych przeplatają się z dolinami wysłanymi piaskami polodowcowymi.
Zróżnicowanie geologiczne, bogata rzeźba terenu, czynniki hydrograficzne, klimatyczne i glebowe spowodowały, że na stosunkowo małej powierzchni występuje tu aż 47 zespołów roślinnych (19 leśnych i 28 nieleśnych). Najcenniejsze z nich to bór jodłowy i buczyna karpacka  charakterystyczne dla regla dolnego Karpat.
Lasy Parku charakteryzuje duża dynamika rozwoju i dobra zdrowotność. Przejawia się to łatwością odnowień naturalnych oraz długowiecznością i znacznymi rozmiarami drzew, z których wiele osiąga pomnikowe wymiary.


Gatunki

Gatunkami panującymi w Parku są: sosna, jodła i buk. Z pozostałych około 30 rodzimych gatunków drzew najliczniej występują: dąb, olsza, lipa, brzoza, świerk, modrzew, grab, jawor, jesion i klon. Wiele z nich (np. jodła i buk) osiąga tu granice zwartego występowania.
Flora parku jest bogata i różnorodna. Spośród ponad 700 gatunków roślin naczyniowych spotkać można – w zależności od siedliska i ukształtowania terenu – roślinność typowo nizinną jak też gatunki górskie (tojad dzióbaty, żywiec gruczołowaty), północne (zimoziół północny), południowo-wschodnie (pluskwica europejska, powojnik prosty) oraz atlantyckie (rosiczka pośrednia, widłak torfowy). Lista roślin rzadkich obejmuje 65 taksonów, a objętych ochroną gatunkową około 45 (czosnek niedźwiedzi i siatkowaty, zawilec wielkokwiatowy, trzy gatunki rosiczek, liczne gatunki storczyków wraz z najpiękniejszym obuwikiem).


Fauna

Równie bogata jest fauna parku. Występują tu wszystkie typowe zwierzęta leśne: jeleń, sarna, dzik, wilk, lis, borsuk, kuna, a nad wodami wydra. Okresowo spotyka się łosia i rysia. Liczne są owadożerne ssaki chronione (ryjówki), gryzonie z rodziny pilchowatych (orzesznica, popielica), a także nietoperze.
W 1979 r. sprowadzono bobry (żyjące tu w przeszłości), a w 1982 r. utworzono ostoję konika polskiego (potomka tarpana i ras lokalnych). Spośród ponad 200 gatunków ptaków około 130 gnieździ się regularnie na terenie parku (m.in.: orlik krzykliwy, trzmielojad, bocian czarny, dzięcioł białogrzbiety, muchołówka białoszyja i mała).
Z gadów spotyka się licznie jaszczurki wraz z padalcem w formie turkusowej, zaskrońca, żmiję zygzakowatą oraz żółwia błotnego. Nie udało się potwierdzić występowania żyjącego tu niegdyś węża Eskulapa. Wśród płazów liczne są traszki, kumaki, grzebiuszka, rzekotka oraz żaby zielone i brunatne. Bogaty jest świat bezkręgowców. Obecność wielu mięczaków, wijów, pajęczaków i owadów świadczy o niezwykłości przyrody parku w skali kraju i Europy.


Obszary ochrony ścisłej

Na terenie Parku utworzonych jest 5 obszarów ochrony ścisłej:

  • obszar ochrony ścisłej Bukowa Góra,
  • obszar ochrony ścisłej Czerkies,
  • obszar ochrony ścisłej Jarugi,
  • obszar ochrony ścisłej Międzyrzeki,
  • obszar ochrony ścisłej Nart.

Parki krajobrazowe na Roztoczu:

  • Krasnobrodzki Park Krajobrazowy
  • Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej
  • Południoworoztoczański Park Krajobrazowy
  • Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy

 


Krasnobrodzki Park Krajobrazowy

Został utworzony 11 maja 1988 roku. Park o powierzchni 9390 ha z otaczającą go strefą ochronną zajmującą powierzchnię 30 794 ha, obejmuje części obszarów gmin: Adamów, Józefów, Krasnobród, Krynice, Susiec, Tarnawatka i Tomaszów Lubelski. Północno-zachodnią granicę Parku stanowi otulina Roztoczańskiego Parku Narodowego, która przebiega wzdłuż drogi Zamość-Józefów. Na północy przechodzi przez Jacnię i Grabnik, omija Krasnobród i biegnie w kierunku Rogóźna k/Tomaszowa Lubelskiego. Wzdłuż kompleksów leśnych dochodzi do wsi Zawadki i Kunki i dalej biegnie w kierunku Łasoch i Łuszczacza, a następnie do Ciotuszy Nowej. Stamtąd wzdłuż górnego Sopotu i dróg śródpolnych wiedzie do Malewszczyzny (niebieskim szlakiem turystycznym) i dalej do otuliny Roztoczańskiego Parku Narodowego.


Budowa Geologiczna

Krasnobrodzki Park Krajobrazowy jest położony w całości w obrębie Roztocza Środkowego. Zrąb Roztocza tworzą skały wieku kredowego. W okresie trzeciorzędu pokryły je liczne osady morskie, a po bujnej roślinności i zwierzętach płytkiego morza pozostały czapy wapieni. Czynniki niszczące, głównie woda i wiatr, spowodowały zniszczenie i usunięcie utworów trzeciorzędowych. Zachowały się one jedynie na wierzchołkach poszczególnych wzniesień zwanych ostańcami, głównie na Roztoczu Środkowym i Południowym. Pęknięcia tektoniczne w trzeciorzędzie doprowadziły do powstanie licznych uskoków skalnych. W postaci progów zaobserwować je można wyraźnie w korytach Tanwi, Sopotu, Jelenia i Szumu. Spośród czwartorzędowych zlodowaceń jedynie pierwsze (krakowskie) objęło Roztocze. Lądolód skandynawski pozostawił sporadycznie dziś spotykane głazy narzutowe oraz płaty glin morenowych. Z tego okresu pochodzą też powszechnie występujące piaski na Roztoczu Środkowym i niewielkie ilości lessu. Na szczytach wzniesień Roztocza Środkowego ukazują się utwory kredowe przykryte niekiedy przez czapy skał trzeciorzędowych mające charakter ostańców. Zbocza i dna dolin najczęściej zalegają piaski (głównie czwartorzędowe). Ich grube warstwy tworzą w niektórych okolicach (np. pod Suścem, Krasnobrodem, Józefowem) dość wysokie wydmy. W związku z najczęściej zalegającymi na powierzchni skałami Roztocze Środkowe bywa nazwane piaszczystymi. Uboga siec rzeczna Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego sprawia, że doliny rzeczne występują rzadko. Najpełniej wykształcona jest dolina Wieprza, który wpływając w obszar Parku koło miejscowości Turzyniec wytworzył wąską dolinę. Rzeka wcięła się tu głęboko (ok. 50 m) w utwory wierzchowiny, przez co dolina ma tu stosunkowo strome zbocza. W pobliżu Kolonii Husiny znajduje się źródłowy odcinek Sopotu. Rzeka ta nie wytworzyła na terenie Parku wyraźnej formy dolinnej głównie z powodu występujących tu wydm i niewielkich możliwości erozji wgłębnej.

 

Z doliną Wieprza i górnego Sopotu związane jest występowanie wydm. W pierwszej są to izolowane proste wały, niewielkiej wysokości i długości. W obszarze źródliskowym Sopotu i górnym odcinku jego doliny tworzą duże skupienie form prostych i pagórków złożonych. Wydmy proste mają wysokość kilku metrów i długość ich dochodzi do 1,5 km. Często pomiędzy pagórkami wydmowymi występują bezodpływowe zagłębienia deflacyjne. Najbardziej rozpowszechnioną formą rzeźby powierzchni Parku są suche doliny. Powszechność ich występowania wiąże się z budową geologiczną w obrębie Parku suche doliny, najczęściej wypełnione piaskami, grupują się w dwóch obszarach. Na południe od Krasnobrodu występuje rozczłonkowany system dolin asymetrycznych o kierunkach uchodzących do doliny Wieprza w okolicach tej miejscowości. Nieczynny kamieniołom w Krasnobrodzie. Drugi, na południe od Wólki Husińskiej i na zachód od miejscowości Róża, związany jest z systemem górnego Sopotu. Asymetryczność dolin w obu obszarach wyraża się różnicą nachylenia zboczy. Łagodne mają nachylenie 10˚ – 15˚ i pokrywają je utwory czwartorzędowe (piaski, gliny pylaste), a strome, głównie o ekspozycji zachodniej 20˚ – 25˚, buduje opoka. Przebieg suchych dolin wyraźnie wskazuje na ich związek z tektoniką i spękaniami skał kredowych.

Najmłodszą formą morfologiczną rozcinająca powierzchnię Parku są wąwozy. Występowanie ich związane jest z płatami lessowymi. Zależnie od stopnia rozwoju i intensywności procesów erozyjnych mają profil V-kształtny (debry) lub są płaskodenne (parowy). Najczęściej są to formy mieszane. W obszarze Parku omówione formy morfologiczne występują w trzech rejonach. Na południowy zachód od Krasnobrodu rozwinęły się na zboczach krótkie szerokie parowy. Zbocza Garbów Grabnickich rozcięły wąwozy o różnej długości i szerokości. Są tu zarówno debry i parowy, jak również formy mieszane. Trzeci rejon wąwozów występuje na zboczach poziomu wierzchniowego wyższego w okolicach wsi Zielone. Są to de debry i parowy o długości do 3 km.


Wody powierzchniowe i podziemne

Krasnobrodzki Park Krajobrazowy leży w strefie działu wodnego Tanew–Wieprz i częściowo San–Bug. Wody powierzchniowe na terenie Parku są bardzo ubogie i nieliczne, reprezentowane przez krótkie odcinki Wieprza, źródliska Sopotu, Jacynki i stawy w dolinie Wieprza poniżej Krasnobrodu. Rzeki te mają wiele cech wspólnych, z których najbardziej charakterystyczną jest to, że zaczynają się stosunkowo daleko od działu wodnego II rzędu. Dlatego też rozległy pas między doliną Wieprza a ich źródłami pozbawiony jest powierzchniowych wód płynących. Duży wpływ na brak wód powierzchniowych na terenie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego ma budowa geologiczna. Przepuszczalne podłoże ułatwia wodzie opadowej przenikanie w głąb, toteż w wielu miejscach woda podziemna występuje na dużych głębokościach, ponad 50 m, a nawet 100 m. Naturalne wypływy wód podziemnych koncentrują się głównie w dolinach rzecznych. Spotkać tam można wydajne źródła położone najczęściej pod zboczami dolin. Źródła stanowiły niegdyś podstawę zaopatrzenia w wodę wielu wsi. Największą rzeką Krasnobrodzkiego Parku jest Wieprz.